كارتن خوابي، چهارمين
آسيب اجتماعي تهران 10 مهر-93
گذشته از اینکه این اعتراف بخشی از
دستآورد قول خمینی شیاد عوامفریب ووارونه گوی می باشد که و عده ی حکومت مستضعفان
وپابرهنگان داده بود ولی ضمن اشاره به کارتن خوابی بعنوان چهارمین آسیب اجتماعی
نام برده شده است .ولی گفته نشده که ریشه ی پدیده های ا عتیاد همزاد کارتن خوابی
در جامعه ورشد آن چیست؟
آمارها نشان از افزايش
پديده كارتن خوابي در تهران دارد. كارشناسان حوزه اجتماعي معتقدند يكي از اصلي‌ترين
عوامل تشديد اين پديده، فقر و مشكلات اقتصادي است. در ميان آواره‌ها و بي‌خانمان‌هاي
تهران، بيماران رواني طرد شده از خانواده و يا معتادان هم وجود دارند. بر اساس
پژوهش‌ها بيشترين متكديان و كارتن خواب‌ها در مناطق 12، 7 و 16 متمركزند و اعتياد
فراگيرترين آسيب بي‌خانمان‌هاي تهراني است. امروزه در بسياري از مباحث علمي و
دانشگاهي و مباحث مربوط به سياست‌گذاري‌هاي اجتماعي در جوامع، عبارت طرد اجتماعي و
عبارت بي‌‌خانماني با هم به كار مي‌رود. آن دسته از افراد جامعه كه در خيابان‌ها
مي‌خوابند و با عنوان كارتن خواب از آنها ياد مي‌شود، نقطه اوج طرد شدگي اجتماعي
به حساب مي‌آيند. آنان از جامعه رانده شده و از شيوه متعارف زندگي كه اغلب مردم آن
را براي خود بديهي تصور مي‌كنند، محرومند؛ لذا در بيشتر كشورها، سياست‌هاي
اجتماعي، به شكل‌هاي مختلف و شدت و ضعف متفاوت، اين بخش از جامعه شهري را هدف قرار
داده و براي بهبود وضعيت آنها اقدام مي‌كنند. به گزارش مهر، براساس پژوهشي كه
مركز مطالعات و برنامه ريزي شهر تهران انجام داده است؛ بي‌‌خانماني يك مسئله
اجتماعي است كه منابع زيادي اين امر را تأييد مي‌كنند. افراد بي‌‌خانمان ممكن است
در خيابان‌ها سرگردان باشند يا به علل برخي بزهكاري‌هاي ديگر كه معمولاً توأم با
بي‌‌خانماني آن‌هاست مثل دزدي، اعتياد و غيره در زندان‌ها يا مراكز نگهداري به سر
برند. بر مبناي ديدگاه‌هاي مختلف يكي از نيازهاي ضروري در دست‌يابي افراد و
خانواده‌ها به رفاه اقتصادي و اجتماعي دسترسي به سرپناه و مسكن است؛ محلي كه فرد و
يا خانواده بتواند به واسطه آن بخشي از آرامش و آسايش ذهني و روحي خود را تأمين
كرده و در سايه آن فرصت يابد تا به كاركردهاي مطلوب و ارزشمند خود دست يابد. بر
اين اساس بي‌‌خانماني يكي از مسائل و مشكلاتي است كه در اكثر جوامع و كشورها فارغ
از سطح توسعه يافتگي و توسعه نيافتگي آنها وجود دارد. "صديق
سروستاني" و "نصر اصفهاني" در تحقيق خود با عنوان اعتياد، طرد
اجتماعي و كارتن خوابي در شهر تهران با استفاده از رويكرد "مسير بي‌‌خانماني
" به جست و جوي علل و ريشه‌هاي كارتن خوابي در شهر تهران پرداخته‌اند.اين
رويكرد شيوه‌اي از بازنمايي و بررسي تجربيات مختلف افراد بي‌‌خانمان است كه در آن
به ويژگي‌هاي فردي، شرايط زندگي، تجربيات افراد و تمامي عوامل موثر بر وضعيت آنها
در بررسي مسئله توجه شده است. مصاحبه‌ها در اين تحقيق، با افراد بي‌‌خانمان و
كارتن خواب شهر تهران و عمدتاً در مناطق جنوبي تهران انجام شده و مصاحبه شونده‌ها
بين سنين 25 تا 66 سال و كساني بوده‌اند كه شب‌ها را در اماكن عمومي مانند پارك‌ها
و خيابان‌ها به سر برده‌اند و يا ساكن گرم خانه‌هاي شهرداري بودند. يافته‌هاي
تحقيق نشان مي‌دهد سه عامل مهم و اساسي در كارتن خوابي افراد نقش داشته است؛
اعتياد و مصرف مواد مخدر، ناتواني‌هاي جسمي و رواني، مهاجرت و عدم تطابق با محيط
جديد.* اعتياد، درد اصلي كارتن خواب ها
اعتياد يكي از ويژگي‌هاي مشخص و بارز بسياري از كارتن خواب‌هاست، به طوري كه اعتياد آنقدر با كارتن خوابي عجين است كه بر اساس عقايد قالبي موجود، كارتن خواب‌ها، معتاداني هستند كه از خانواده و دوستان خود طرد شده و به ناچار در خيابان‌ها پرسه مي‌زنند و براي تأمين هزينه مصرف خود به گدايي مشغول مي‌شوند. ولي به نظر رابطه بين اعتياد و كارتن خوابي پيچيده‌تر از اين قضيه به نظر مي‌رسد به طوري كه كارتن خوابي و اعتياد در موارد زيادي يكديگر را تشديد مي‌كنند و فرد را تا سر حد مرگ پيش مي‌راند. در مورد عامل دوم تقريباً تمامي افرادي كه بي‌‌خانمان به حساب مي‌آيند در مقطعي از زندگي خود گسست از شبكه روابط خانوادگي را تجربه كرده‌اند. يكي از اين عوامل گسست، مشكلات جسماني و رواني اين افراد است كه در نهايت سبب مي‌شود آنها به سبب عدم توانايي كار و كسب درآمد، از سوي ساير اعضاء طرد يا به خواسته خود مجبور به ترك خانه شوند. در اين مورد نيز محروميت‌هاي اجتماعي و فقر مالي عامل بسيار تعيين كننده‌اي در ورود فرد به مسير بي‌‌خانماني است. در مورد عامل سوم نيز گرچه برخي از كارتن خواب‌هاي تهران، متولد همين شهر هستند، اما تعداد قابل توجهي از بي‌‌خانمان‌ها، مهاجران هستند، كه به دلايل مختلف به تهران مهاجرت كرده‌اند. در اين زمينه مهاجرت بر اثر بيكاري از همه شايع‌تر است.
* مهمترين عوامل گسترش پديده كارتن خوابي
"علي وردي نيا" در مطالعه جامع شناختي به مسئله كارتن خوابي، تجارب جهاني و راهكارهاي "بررسي موردي شهر تهران" پرداخته است. در اين تحقيق پس از ذكر نظريات مختلف بي‌‌خانماني در قالب دو ديدگاه كاركردگرايي و ستيزه، براي چارچوب نظري نظريه‌هاي كنترل اجتماعي، نظريه‌هاي مربوط به عزت نفس و رفتارهاي انحراف، نظريه‌هاي خود كنترلي و نظريه فشار استفاده شده است. روش اين تحقيق پيمايشي و ابزار جمع‌آوري اطلاعات پرسش‌نامه بوده است. جامعه آماري تحقيق كليه كارتن خواب‌هاي ساكن در مراكز نگهداري تحت عنوان گرم خانه‌ها مي‌باشد و حجم نمونه 318 نفر است. يافته‌هاي تحقيق نشان مي‌دهد كه متغيرهاي عزت نفس، پيوستگي اجتماعي، پيوستگي مذهبي، پيوستگي با خانواده، باورها، شبكه اجتماعي، فشار عمومي، حمايت اجتماعي، سوء مصرف مواد، خود كنترلي و قرباني شدن بيشترين همبستگي و تأثير را بر بي‌‌خانماني افراد داشته است.
* گرمخانه‌ها چگونه شكل گرفت؟
مسئله كارتن خواب‌ها و بي‌‌سرپناهان از سال 1382 با مرگ چند تن در كنار خيابان‌هاي تهران توجه جامعه را به خود به عنوان يك معضل جدي اجتماعي جلب كرد. در آخرين روزهاي آذر آن سال، با چاپ گزارش مشروح مرگ 40 كارتن خواب در تهران در يكي از روزنامه‌هاي سراسري صبح، مرگ اين چند نفر به سنديت رسيد و مكتوب شد. البته بهروز هنرمند بازپرس شعبه 4 دادسراي جنايي تهران كه اولين چهره اعلام‌كننده مرگ كارتن خواب‌ها در تهران محسوب مي‌شود، بلافاصله پس از چاپ گزارش، خبر را تكذيب كرد و "مرگ 40 كارتن خواب در تهران" به رقمي بسيار پايين‌تر تقليل يافت. اين مرگ غيرطبيعي و مشكوك در تهران، بازتاب گسترده‌اي در رسانه‌ها پيدا كرد. چنانچه شهرداري و شوراي شهر تهران در جلسه‌اي اضطراري با نيروي انتظامي و بهزيستي جهت جلوگيري از تكرار حوادث مشابه به مذاكره نشستند. كميسيون فرهنگي، اجتماعي شوراي شهر در پي گردآوري اطلاعات مربوط به كارتن خواب‌هاي تهران از نيروي انتظامي درخواست كمك كرد و بر اساس آن عمليات ويژه‌اي در تهران طراحي شد تا نسبت به شناسايي و جمع‌آوري متكديان خيابان خواب اقدام شود. طبق توافقي كه بين شوراي شهر تهران، شهرداري و همچنين نيروي انتظامي انجام گرفت، شوراي شهر و نيروي انتظامي موظف به شناسايي اين كارتن خواب‌ها بوده و شهرداري نيز با كمك سازمان بهزيستي مسئوليت اسكان آنها را بر عهده گرفت. با آغاز طرح جمع‌آوري كارتن خواب‌ها ميني بوس‌هايي در سطح شهر به حركت در آمدند تا با همكاري نيروي انتظامي خيابان خواب‌ها را جمع‌آوري كنند اما اين حركت آغاز شكل‌گيري بحران جديدي براي مديريت شهري تهران محسوب مي‌شد. شكل ظاهري داستان جمع‌آوري متكديان و كارتن خواب‌هاي تهران، نمايش همگرايي مديران دولتي و شهري را داشت، اما در عمل ميان مديران بالايي و مياني براي ساماندهي كارتن خواب‌ها آشوبي حكمفرما بود. نيروي انتظامي، سازمان بهزيستي و شهرداري تهران در ابتدا رويه متعادل همكاري را پيش گرفتند ولي با آغاز جمع‌آوري و گردآوري اطلاعات هر يك از دستگاه‌هاي مسئول اعلام برائتي غيرملموس داشته و دستگاه ديگري را مسئول جمع‌آوري و ساماندهي عنوان مي‌كردند. با افزايش آمار رو به ازدياد كارتن خواب‌ها، شهرداري نسبت به برپايي چادرهايي جهت اسكان موقت براي آنها اقدام كرد.با گذشت زمان و پس از كشمكش‌هاي فراوان اين چادرهاي اسكان در نهايت به سازه‌هاي ثابت تبديل شد و تجربه جديدي در تهران شكل گرفت كه به "گرم خانه" موسوم شد.گرم خانه‌ها به نوبت در چند نقطه تهران انتخاب شدند و دو فصل زمستان به طول انجاميد تا براي ساماندهي خيابان خواب‌ها آماده شوند.
* كارتن خوابي، چهارمين آسيب اجتماعي تهران
به طور كلي بر اساس گزارش‌هاي سازمان رفاه، خدمات اجتماعي و مشاركت‌هاي مردمي شهرداري تهران، بي‌‌خانماني پس از اعتياد، تكدي‌گري، كودكان خياباني در رتبه چهارم آسيب‌هاي مهم شهري قرار دارد. اين رتبه‌بندي بر اساس رتبه‌بندي و اولويت‌گذاري آسيب‌هاي مهم شهري، توسط سازمان رفاه و خدمات اجتماعي صورت گرفته است. اطلاعات آماري اقامتگاه‌هاي موقت نيز نشان مي‌دهد كه تعداد بي‌‌خانمان‌ها و متكديان در سير زماني روند صعودي داشته است و ميزان بي‌‌خانمان‌ها و متكديان ارجاع داده شده و پذيرش شده اين اقامتگاه‌ها بيشتر شده است. به طور كلي بر اساس گزارش‌هاي سازمان رفاه، خدمات اجتماعي و مشاركت‌هاي مردمي شهرداري تهران، بي‌‌خانماني پس از اعتياد، تكدي‌گري، كودكان خياباني در رتبه چهارم آسيب‌هاي مهم شهري قرار دارد. اين رتبه‌بندي بر اساس رتبه‌بندي و اولويت‌گذاري آسيب‌هاي مهم شهري، توسط سازمان رفاه و خدمات اجتماعي صورت گرفته است. همچنين براساس اين گزارش‌ها، پراكنش و بيشترين محل تمركز متكديان به تفكيك و اولويت مناطق عبارتند از: منطقه 12 تهران، منطقه 7 و منطقه 16.
